Được biết đến là loại cây cực tốt dành cho người tiểu đường, tuy nhiên đa số người dùng thường gặp thìa canh dưới dạng lá khô hoặc đã được chế biến thành nhiều dạng, như trà túi lọc, viên thìa canh, cao thìa canh. Vậy thực chất cây thìa canh trông ra sao, cùng các đặc điểm khác của cây như nào? Cùng Thảo dược Mộc Can tìm hiểu cụ thể trong bài viết này nhé!
Mô tả
Cây thìa canh hiện nay được biết tới với 2 loại chính là thìa canh lá nhỏ và thìa canh lá to
Cây thìa canh lá nhỏ
Tên khoa học : Gymnema sylvestre
Dây leo cao 6–10 m, nhựa mủ màu trắng.
Lá có phiến bầu dục, trứng ngược, dài 6–7 cm, rộng 2,5–5 cm, đầu nhọn, có mũi, gân phụ 4-6 cặp, rõ ở mặt dưới, nhăn lúc khô; cuống dài 5–8 mm.
Hoa nhỏ, màu vàng, xếp thành xim dạng tán ở nách lá, cao 8 mm, rộng 12–15 mm; đài có lông mịn và rìa lông; tràng không lông ở mặt ngoài, tràng phụ là 5 răng.
Quả đại dài 5,5 cm, rộng ở nửa dưới; hạt dẹp, lông mào dài 3 cm. Khi chín quả của cây này rụng xuống và tách đôi giống 2 chiếc thìa, nên dân gian gọi là cây Dây thìa canh hay cây muôi.
Mùa hoa quả: tháng 7-8.
Dây thìa canh lá to
Tên khoa học: Gymnema latifolium
Lá to gấp 5 lần, màu hơi ngả vàng do có lớp lông mỏng.
Nhựa màu vàng đậm.
Nơi sống và thu hái
Dây thìa canh được tìm thấy đầu tiên tại Ấn Độ. Dược điển Ấn Độ có ghi lại Dây thìa canh (Tiếng Ấn Độ gọi là cây Gumar) được sử dụng tại Ấn Độ từ 2000 năm trước để trị bệnh tiểu đường. Loại cây này phát triển nhiều nhất ở thung lũng Paltacot miền Trung Nam Ấn Độ, ngoài ra còn phân bố ở Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia.
Tại Việt Nam, loại cây này mới được tìm thấy vào năm 2006. Người đầu tiên phát hiện ra loài cây này là Ts. Trần Văn Ơn – trưởng bộ môn Thực vật – Đại học Dược Hà Nội. Loại cây này ban đầu được tìm thấy tại một số nơi ở miền Bắc Việt Nam từ Hải Hưng, Hải Phòng, Hà Bắc, Ninh Bình tới Thanh Hoá.
Hiện nay loài cây này được quy hoạch trồng thành vùng tại Thái Bình, Nam Định và Thái Nguyên. Thu hái các bộ phận của toàn cây quanh năm, dùng tươi hay phơi khô.
Thường vùng dược liệu thìa canh lá nhỏ tại Thái Bình, Nam Định, thìa canh lá to được trồng tại Thái Nguyên, do thích hợp với khí hậu, thổ nhưỡng.
Thành phần hóa học
Thành phần hóa học có hoạt tính sinh học chính của dây thìa canh là hoạt chất GS4 gồm tổ hợp nhiều acid gymnemic, một hoạt chất thuộc nhóm saponin triterpenoid.
Ngoài ra, cây còn chứa các thành phần khác như flavone, anthraquinone, hentri-acontane, pentatriacontane, α và β- chlorophylls, phytin, resins, d-quercitol, acid tartaric, acid formic, acid butyric, lupeol,…
Dịch chiết cây cũng cho thấy có thành phần alcaloid.
Các tác dụng kì diệu của dây thìa canh lá to
Có rất nhiều loài thực vật có khả năng làm giảm đường huyết, tuy nhiên không phải loài nào cũng an toàn, thậm chí có những loài mang độc tính nhiều hơn là tác dụng tốt. Vậy chúng ta hãy cùng tìm hiểu xem dây thìa canh lá to đem đến những tác dụng gì và tại sao loài cây này lại được kì vọng đến như vậy.
Dây thìa canh lá to hỗ trợ điều trị tiểu đường
Tăng cường sản xuất insulin tự nhiên
Dây thìa canh lá to chứa hàm lượng lớn hoạt chất Acid Gymnemic, có tác dụng kích thích tế bào Beta đảo tụy phát triển và tăng cường sản xuất Insulin nội sinh của cơ thể một cách tự nhiên theo cơ chế sinh học, từ đó làm giảm phụ thuộc vào tiêm Insulin và sử dụng thuốc tây.
Giảm hấp thu glucose ở ruột
Ngoài tác dụng kích thích cơ thể tăng cường sản xuất Insulin nội sinh, Acid Gymnemic khi được hấp thu vào cơ thể còn giúp làm giảm sự hấp thu glucose ở ruột. Sau đó, di chuyển tới gan và làm ức chế quá trình sản sinh glucose tại đây.
Dây thìa canh lá to còn chứa Peptide Gumarin tác dụng trực tiếp lên vùng dưới đồi, khiến lưỡi mất vị giác với đường, làm giảm cảm giác thèm ngọt hay gặp ở người tiểu đường.
Ổn định đường huyết
Acid Gymnemic cũng có tác dụng thúc đẩy các enzyme trong cơ thể tăng cường hoạt động sử dụng đường dư thừa trong máu chuyển hóa thành năng lượng và làm tăng hoạt tính của men hấp thu đường.
Cùng với công dụng tăng cường sản xuất Insulin của cơ thể và giảm hấp thu đường ở ruột, dây thìa canh lá to giúp người bệnh tiểu đường kiểm soát tốt hơn, ngăn tình trạng tăng đường huyết đột ngột sau các bữa ăn.
Hỗ trợ ngăn ngừa biến chứng
Sử dụng dây thìa canh lá to lâu dài giúp duy trì chỉ số đường huyết ở mức an toàn, từ đó giúp ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm của bệnh tiểu đường như: Bệnh lý bàn chân, biến chứng thần kinh, tê bì chân tay và đầu các chi…
Dây thìa canh lá to hỗ trợ điều trị mỡ máu
Hoạt chất acid Gymnemic ngoài các tác dụng có liên quan đến đường huyết thì cũng đóng vai trò rất quan trọng trong việc hạ mỡ máu và ngăn ngừa các biến chứng tim mạch như:
Tăng thải trừ cholesterol xấu
Tăng phân giải lipid ngăn ngừa tích tụ mỡ và các mảng xơ vữa
Hạn chế xảy ra các biến chứng tim mạch do tích tụ mỡ xấu lâu ngày như: xơ vừa động mạch, nhồi máu cơ tim, nhồi máu não do hình thành các cục máu đông,...
Nghiên cứu về Dây thìa canh
Tác dụng điều hòa đường huyết và làm giảm đường huyết
Acid gymnemic có tác dụng kích thích sản sinh, tái tạo tế bào β-tụy đảo Langerhans, nhờ đó tăng sản sinh insulin, làm tăng hoạt lực insulin, giúp cơ thể thiết lập cân bằng đường huyết tự nhiên.
Cụ thể:
– Nghiên cứu trên 22 bệnh nhân đái tháo đường tuýp 2 tại Cục Hóa Sinh, Viện Y tế Khoa học cơ bản Madras, Ấn Độ cho sử dụng 400mg hoạt chất Dây thìa canh/ngày, kết hợp thuốc tiểu đường nhóm sulfonylurea trong 8 – 20 tháng. Kết quả: Bệnh nhân có sử dụng hoạt chất từ dây thìa canh, đường huyết lúc đói giảm trung bình 3mmol/l, các tế bào beta được phục hồi và 100% bệnh nhân có thể giảm thuốc uống trị tiểu đường, 24% có thể ngừng sulfonylurea, chất béo trong máu cũng giảm đáng kể.
– Theo báo cáo của Viện dược liệu (2013), dịch chiết nước lá cây Dây thìa canh với mức liều 20 mg/ngày trong 20-60 ngày làm cân bằng mức đường huyết ở bệnh nhân đái tháo đường do làm phục hồi tế bào tụy đảo, làm tăng gấp đôi số lượng tế bào β-Langerhans.
Tăng sản xuất Insulin
Acid gymnemic có tác dụng kích thích sản sinh, tái tạo tế bào β-tụy đảo Langerhans, nhờ đó tăng sản sinh insulin, làm tăng hoạt lực insulin, giúp cơ thể thiết lập cân bằng đường huyết tự nhiên.
– Trong nghiên cứu “A Novel Gymnema sylvestre Extract Stimulates Insulin Secretion from Human Islets In Vivo and In Vitro” của A. Al-Romaiyan đã thấy rằng sử dụng chiết xuất Dây thìa canh đường uống trong 60 ngày có tác dụng gia tăng đáng kể insulin và C-peptide lưu hành, điều này có liên quan đến việc giảm đáng kể đường huyết lúc đói và đường huyết sau ăn.
– Nghiên cứu “Đánh giá tác động chiết xuất cồn của Dây thìa canh đối với sự tiết insulin từ các đảo Langerhans và một số dòng tế bào beta tuyến tụy trên chuột” của tác giả Persaud SJ et al vào năm 1999 đã khẳng định rằng: Dây thìa canh kích thích giải phóng insulin từ các tế bào beta HIT-T15, MIN6 và RINm5F và từ các đảo. Những kết quả của nghiên cứu xác nhận tác dụng kích thích của Dây thìa canh đối với sự giải phóng insulin.
Ức chế hấp thu glucose ở ruột
Phân tử gymnemic acid trong Dây thìa canh có cấu trúc tương tự như phân tử glucose, do đó ngăn chặn sự kích hoạt các thụ thể bằng các phân tử đường có trong thực phẩm.
– Nghiên cứu “Gymnema sylvestre: A Memoir” của tác giả Parijat Kanetkar vào năm 2007 cho thấy: Phân tử gymnemic acid (hoạt chất được phân lập từ Dây thìa canh) có cấu trúc tương tự như phân tử glucose. Những phân tử này cạnh tranh vị trí gắn với các receptor của glucose do đó ngăn chặn sự kích hoạt các thụ thể bằng các phân tử đường có trong thực phẩm. Tương tự, các phân tử Gymnemic acid gắn vào các vị trí thụ thể tại các lớp màng ngoài hấp thụ của ruột do đó ngăn chặn sự hấp thụ các phân tử đường qua đường ruột, dẫn đến lượng đường trong máu giảm.
Tác dụng giảm mỡ máu, giảm nguy cơ bệnh tim mạch
Dây thìa canh có tác dụng làm tăng đào thải cholesterol toàn phần, do đó giảm mỡ máu, giảm nguy cơ xơ vữa động mạch và các bệnh tim mạch. Dây thìa canh còn được ghi nhận là có tác dụng tăng HDL. Các hoạt chất trong dây thìa canh có tác dụng chống oxy hóa, tương đương với vitamin E nên cũng góp phần làm giảm tác hại của các gốc tự do.
Cụ thể:
– Nghiên cứu “The saponin-rich fraction of a Gymnema sylvestre R. Br. aqueous leaf extract reduces cafeteria and high-fat diet-induced obesity” của Reddy RM et al vào năm 2012 cho kết quả: Chiết xuất lá Dây thìa canh giàu saponin liều uống 100 mg/kg trọng lượng cơ thể, được sử dụng 1 lần/ngày trong nhóm điều trị có tác dụng giảm đáng kể lượng thực phẩm tiêu thụ, trọng lượng cơ thể, trọng lượng cơ quan nội tạng và cải thiện mức độ lipid (giảm triglyceride, cholesterol toàn phần, lipoprotein tỷ trọng thấp, lipoprotein tỷ trọng rất thấp, chỉ số xơ vữa và tăng mức độ lipoprotein tỷ trọng cao).
Mô tả
Cây thìa canh hiện nay được biết tới với 2 loại chính là thìa canh lá nhỏ và thìa canh lá to
Cây thìa canh lá nhỏ
Tên khoa học : Gymnema sylvestre
Dây leo cao 6–10 m, nhựa mủ màu trắng.
Lá có phiến bầu dục, trứng ngược, dài 6–7 cm, rộng 2,5–5 cm, đầu nhọn, có mũi, gân phụ 4-6 cặp, rõ ở mặt dưới, nhăn lúc khô; cuống dài 5–8 mm.
Hoa nhỏ, màu vàng, xếp thành xim dạng tán ở nách lá, cao 8 mm, rộng 12–15 mm; đài có lông mịn và rìa lông; tràng không lông ở mặt ngoài, tràng phụ là 5 răng.
Quả đại dài 5,5 cm, rộng ở nửa dưới; hạt dẹp, lông mào dài 3 cm. Khi chín quả của cây này rụng xuống và tách đôi giống 2 chiếc thìa, nên dân gian gọi là cây Dây thìa canh hay cây muôi.
Mùa hoa quả: tháng 7-8.
Dây thìa canh lá to
Tên khoa học: Gymnema latifolium
Lá to gấp 5 lần, màu hơi ngả vàng do có lớp lông mỏng.
Nhựa màu vàng đậm.
Nơi sống và thu hái
Dây thìa canh được tìm thấy đầu tiên tại Ấn Độ. Dược điển Ấn Độ có ghi lại Dây thìa canh (Tiếng Ấn Độ gọi là cây Gumar) được sử dụng tại Ấn Độ từ 2000 năm trước để trị bệnh tiểu đường. Loại cây này phát triển nhiều nhất ở thung lũng Paltacot miền Trung Nam Ấn Độ, ngoài ra còn phân bố ở Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia.
Tại Việt Nam, loại cây này mới được tìm thấy vào năm 2006. Người đầu tiên phát hiện ra loài cây này là Ts. Trần Văn Ơn – trưởng bộ môn Thực vật – Đại học Dược Hà Nội. Loại cây này ban đầu được tìm thấy tại một số nơi ở miền Bắc Việt Nam từ Hải Hưng, Hải Phòng, Hà Bắc, Ninh Bình tới Thanh Hoá.
Hiện nay loài cây này được quy hoạch trồng thành vùng tại Thái Bình, Nam Định và Thái Nguyên. Thu hái các bộ phận của toàn cây quanh năm, dùng tươi hay phơi khô.
Thường vùng dược liệu thìa canh lá nhỏ tại Thái Bình, Nam Định, thìa canh lá to được trồng tại Thái Nguyên, do thích hợp với khí hậu, thổ nhưỡng.
Thành phần hóa học
Thành phần hóa học có hoạt tính sinh học chính của dây thìa canh là hoạt chất GS4 gồm tổ hợp nhiều acid gymnemic, một hoạt chất thuộc nhóm saponin triterpenoid.
Ngoài ra, cây còn chứa các thành phần khác như flavone, anthraquinone, hentri-acontane, pentatriacontane, α và β- chlorophylls, phytin, resins, d-quercitol, acid tartaric, acid formic, acid butyric, lupeol,…
Dịch chiết cây cũng cho thấy có thành phần alcaloid.
Các tác dụng kì diệu của dây thìa canh lá to
Có rất nhiều loài thực vật có khả năng làm giảm đường huyết, tuy nhiên không phải loài nào cũng an toàn, thậm chí có những loài mang độc tính nhiều hơn là tác dụng tốt. Vậy chúng ta hãy cùng tìm hiểu xem dây thìa canh lá to đem đến những tác dụng gì và tại sao loài cây này lại được kì vọng đến như vậy.
Dây thìa canh lá to hỗ trợ điều trị tiểu đường
Tăng cường sản xuất insulin tự nhiên
Dây thìa canh lá to chứa hàm lượng lớn hoạt chất Acid Gymnemic, có tác dụng kích thích tế bào Beta đảo tụy phát triển và tăng cường sản xuất Insulin nội sinh của cơ thể một cách tự nhiên theo cơ chế sinh học, từ đó làm giảm phụ thuộc vào tiêm Insulin và sử dụng thuốc tây.
Giảm hấp thu glucose ở ruột
Ngoài tác dụng kích thích cơ thể tăng cường sản xuất Insulin nội sinh, Acid Gymnemic khi được hấp thu vào cơ thể còn giúp làm giảm sự hấp thu glucose ở ruột. Sau đó, di chuyển tới gan và làm ức chế quá trình sản sinh glucose tại đây.
Dây thìa canh lá to còn chứa Peptide Gumarin tác dụng trực tiếp lên vùng dưới đồi, khiến lưỡi mất vị giác với đường, làm giảm cảm giác thèm ngọt hay gặp ở người tiểu đường.
Ổn định đường huyết
Acid Gymnemic cũng có tác dụng thúc đẩy các enzyme trong cơ thể tăng cường hoạt động sử dụng đường dư thừa trong máu chuyển hóa thành năng lượng và làm tăng hoạt tính của men hấp thu đường.
Cùng với công dụng tăng cường sản xuất Insulin của cơ thể và giảm hấp thu đường ở ruột, dây thìa canh lá to giúp người bệnh tiểu đường kiểm soát tốt hơn, ngăn tình trạng tăng đường huyết đột ngột sau các bữa ăn.
Hỗ trợ ngăn ngừa biến chứng
Sử dụng dây thìa canh lá to lâu dài giúp duy trì chỉ số đường huyết ở mức an toàn, từ đó giúp ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm của bệnh tiểu đường như: Bệnh lý bàn chân, biến chứng thần kinh, tê bì chân tay và đầu các chi…
Dây thìa canh lá to hỗ trợ điều trị mỡ máu
Hoạt chất acid Gymnemic ngoài các tác dụng có liên quan đến đường huyết thì cũng đóng vai trò rất quan trọng trong việc hạ mỡ máu và ngăn ngừa các biến chứng tim mạch như:
Tăng thải trừ cholesterol xấu
Tăng phân giải lipid ngăn ngừa tích tụ mỡ và các mảng xơ vữa
Hạn chế xảy ra các biến chứng tim mạch do tích tụ mỡ xấu lâu ngày như: xơ vừa động mạch, nhồi máu cơ tim, nhồi máu não do hình thành các cục máu đông,...
Nghiên cứu về Dây thìa canh
Tác dụng điều hòa đường huyết và làm giảm đường huyết
Acid gymnemic có tác dụng kích thích sản sinh, tái tạo tế bào β-tụy đảo Langerhans, nhờ đó tăng sản sinh insulin, làm tăng hoạt lực insulin, giúp cơ thể thiết lập cân bằng đường huyết tự nhiên.
Cụ thể:
– Nghiên cứu trên 22 bệnh nhân đái tháo đường tuýp 2 tại Cục Hóa Sinh, Viện Y tế Khoa học cơ bản Madras, Ấn Độ cho sử dụng 400mg hoạt chất Dây thìa canh/ngày, kết hợp thuốc tiểu đường nhóm sulfonylurea trong 8 – 20 tháng. Kết quả: Bệnh nhân có sử dụng hoạt chất từ dây thìa canh, đường huyết lúc đói giảm trung bình 3mmol/l, các tế bào beta được phục hồi và 100% bệnh nhân có thể giảm thuốc uống trị tiểu đường, 24% có thể ngừng sulfonylurea, chất béo trong máu cũng giảm đáng kể.
– Theo báo cáo của Viện dược liệu (2013), dịch chiết nước lá cây Dây thìa canh với mức liều 20 mg/ngày trong 20-60 ngày làm cân bằng mức đường huyết ở bệnh nhân đái tháo đường do làm phục hồi tế bào tụy đảo, làm tăng gấp đôi số lượng tế bào β-Langerhans.
Tăng sản xuất Insulin
Acid gymnemic có tác dụng kích thích sản sinh, tái tạo tế bào β-tụy đảo Langerhans, nhờ đó tăng sản sinh insulin, làm tăng hoạt lực insulin, giúp cơ thể thiết lập cân bằng đường huyết tự nhiên.
– Trong nghiên cứu “A Novel Gymnema sylvestre Extract Stimulates Insulin Secretion from Human Islets In Vivo and In Vitro” của A. Al-Romaiyan đã thấy rằng sử dụng chiết xuất Dây thìa canh đường uống trong 60 ngày có tác dụng gia tăng đáng kể insulin và C-peptide lưu hành, điều này có liên quan đến việc giảm đáng kể đường huyết lúc đói và đường huyết sau ăn.
– Nghiên cứu “Đánh giá tác động chiết xuất cồn của Dây thìa canh đối với sự tiết insulin từ các đảo Langerhans và một số dòng tế bào beta tuyến tụy trên chuột” của tác giả Persaud SJ et al vào năm 1999 đã khẳng định rằng: Dây thìa canh kích thích giải phóng insulin từ các tế bào beta HIT-T15, MIN6 và RINm5F và từ các đảo. Những kết quả của nghiên cứu xác nhận tác dụng kích thích của Dây thìa canh đối với sự giải phóng insulin.
Ức chế hấp thu glucose ở ruột
Phân tử gymnemic acid trong Dây thìa canh có cấu trúc tương tự như phân tử glucose, do đó ngăn chặn sự kích hoạt các thụ thể bằng các phân tử đường có trong thực phẩm.
– Nghiên cứu “Gymnema sylvestre: A Memoir” của tác giả Parijat Kanetkar vào năm 2007 cho thấy: Phân tử gymnemic acid (hoạt chất được phân lập từ Dây thìa canh) có cấu trúc tương tự như phân tử glucose. Những phân tử này cạnh tranh vị trí gắn với các receptor của glucose do đó ngăn chặn sự kích hoạt các thụ thể bằng các phân tử đường có trong thực phẩm. Tương tự, các phân tử Gymnemic acid gắn vào các vị trí thụ thể tại các lớp màng ngoài hấp thụ của ruột do đó ngăn chặn sự hấp thụ các phân tử đường qua đường ruột, dẫn đến lượng đường trong máu giảm.
Tác dụng giảm mỡ máu, giảm nguy cơ bệnh tim mạch
Dây thìa canh có tác dụng làm tăng đào thải cholesterol toàn phần, do đó giảm mỡ máu, giảm nguy cơ xơ vữa động mạch và các bệnh tim mạch. Dây thìa canh còn được ghi nhận là có tác dụng tăng HDL. Các hoạt chất trong dây thìa canh có tác dụng chống oxy hóa, tương đương với vitamin E nên cũng góp phần làm giảm tác hại của các gốc tự do.
Cụ thể:
– Nghiên cứu “The saponin-rich fraction of a Gymnema sylvestre R. Br. aqueous leaf extract reduces cafeteria and high-fat diet-induced obesity” của Reddy RM et al vào năm 2012 cho kết quả: Chiết xuất lá Dây thìa canh giàu saponin liều uống 100 mg/kg trọng lượng cơ thể, được sử dụng 1 lần/ngày trong nhóm điều trị có tác dụng giảm đáng kể lượng thực phẩm tiêu thụ, trọng lượng cơ thể, trọng lượng cơ quan nội tạng và cải thiện mức độ lipid (giảm triglyceride, cholesterol toàn phần, lipoprotein tỷ trọng thấp, lipoprotein tỷ trọng rất thấp, chỉ số xơ vữa và tăng mức độ lipoprotein tỷ trọng cao).
